พิพิธภัณฑ์พระ “ประยูรภัณฑาคาร” หรือ พินทรปริยัติธรรมศาลาเป็นอาคารชั้นเดียวสถาปัตยกรรมแบบยุโรป เหนือขอบหน้าต่างเป็นกระจกสีสวยงาม ศาลานี้สร้างต่อจากมุกด้านหน้าพระบรมธาตุมหาเจดีย์ โดยเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พรบุนนาค) ใน พ. ศ. 2428 เพื่ออุทิศให้แก่ท่านลูกอินผู้มารดาและสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ผู้บิดา เดิมใช้เป็นที่ศึกษาพระปริยัติธรรมของพระภิกษุสามเณร ยังมีจารึกอยู่ที่ประตูทางเข้าภายในศาลา เป็นโคลง 4 บท โคลงบทแรกว่าดังนี้

พรินทร์ต้นต่อสร้อย สมญา

ปริยัติธรรมศาลา เพิ่มพร้อง

คือเป็นที่ศึกษา ส่วนพุทธ-พจน์แฮ

ภิกษุสามเณรซร้อง ทั่วหน้ามาเรียนฯ

ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2459 กระทรวงธรรมการได้ใช้พินทรปริยัติธรรมศาลานี้เป็นห้องอ่านหนังสือสำหรับประชาชนในวัดเป็นครั้งแรก พินทรปริยัติธรรมศาลาจึงเป็นห้องสมุดประชาชนแห่งแรกในประเทศไทย และกรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนอาคารหลังนี้ ต่อมา เมื่อ พ. ศ. 2550 พระธรรมโกศาจารย์เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน(ปัจจุบันคือพระพรหมบัณฑิต) ได้ดำเนินการบูรณปฏิสังขรณ์พินทรปริยัติธรรมศาลาครั้งใหญ่ เมื่อดำเนินการเสร็จแล้วทางวัดประยุรวงศาวาส ได้ใช้หอสมุดพินทรปริยัติธรรมศาลาเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์พระประยูรภัณฑาคาร พิพิธภัณฑ์นี้ตั้งอยู่ภายในพระปริยัติธรรมวัดศาลาเป็นที่จัดแสดงพระพุทธรูปบูชาและพระเครื่องที่ค้นพบจากกรุภายในองค์พระบรมธาตุมหาเจดีย์พร้อมพระบรมสารีริกธาตุทางวัดได้ค้นพบโบราณวัตถุสำคัญในกรุพระบรมธาตุมหาเจดีย์ 2 ครั้ง ดังนี้ ครั้งแรก เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2550 ค้นพบที่ 1 ซึ่งบรรจุพระบรมสารีริกธาตุและพระพุทธรูปบูชาขวด 300 องค์ ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน 2550 ค้นพบกรุที่ 2 ซึ่งบรรจุพระบรมสารีริกธาตุและพระพิมพ์หรือพระเครื่องนับพันองค์ ทางวัดได้ขอให้สำนักพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติกรมศิลปากรช่วยจัดทำทะเบียนโบราณวัตถุและศิลปวัตถุเหล่านั้นการจัดทำทะเบียนของกรมศิลปากรได้ยืนยันว่าพระพุทธรูปและพระเครื่องที่ค้นพบเป็นของโบราณหาค่ามิได้เช่นพระพุทธรูปและพระพิมพ์ศิลปะหริภุญชัย ลําพูน ศิลปะลพบุรี ศิลปะสุโขทัย ศิลปะอยุธยา ศิลปะรัตนโกสินทร์ตอนต้นพิพิธภัณฑ์นี้ยังมีพระพุทธรูปทองคำ 3 องค์สร้างขึ้นในสมัยศรีวิชัยอายุกว่า 1000 ปี มีน้ำหนักทองคำรวมกันได้ 1.2 กิโลกรัมและยังมีพระพุทธรูปปางนาคปรกหินทรายศิลปะบายนอายุพันปี ที่สร้างมาในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โดยได้รับการบริจาคจากหม่อมปริม บุนนาคสายสกุลบุนนาคผู้สร้างวัดประยุรวงศาวาส สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีเสด็จเป็นองค์ประธานในพิธีเปิดป้ายพิพิธภัณฑ์พระประยูรภัณฑาคารเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2551

I, the copyright holder of this work, hereby publish it under the following license:

This file is licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

You are free:

• to share – to copy, distribute and transmit the work
• to remix – to adapt the work

Under the following conditions:

• attribution – You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
• share alike – If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same or compatible license as the original.

https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0CC BY-SA 4.0 Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 truetrue